چارچوب های حلال و حرام در استفاده از بیت المال
چه نوع استفاده شخصی از اموال بیت المال جایز است؟
مثال از استفاده های غیر مجاز بیت المال
اشتغال به امور دیگر در زمان کار و دیون ناشی از کم کاری در انجام وظیفه
مثال از دیون ناشی از خسارت
استفاده از اموال دولتی در قبال مزایای پرداخت نشده
جبران دیون و احکام آن
اموال بیت المال چگونه باید تقسیم شود؟
بیت المال مرجعی برای کمک به فقرا
مسئولیت در قبال کارهای دیگران
چه نوع استفاده شخصی از اموال بیت المال جایز است؟
صورت کلی استفاده ها؛ مقام معظم رهبری: «استفاده کارمندان از امکانات بیت المال در ساعات رسمى کار به مقدار متعارفى که مورد ضرورت و نیاز است و شرایط کارى بیانگر اذن به کارمندان در این مقدار از استفاده است، اشکال ندارد و همچنین استفاده از امکانات بیت المال با اذن کسى که از نظر شرعى و قانونى حق اذن دارد، بدون اشکال است. در نتیجه اگر تصرفات شخصى شما در بیت المال به یکى از دو صورت مذکور باشد، چیزى در این رابطه به عهده شما نیست، ولى اگر از اموال بیتالمال استفاده غیر متعارف کرده باشید و یا بدون اذن کسى که حق اذن دارد، بیشتر از مقدار متعارف استفاده نمایید، ضامن آن هستید و باید عین آن را اگر موجود باشد به بیتالمال برگردانید و اگر تلف شده باشد، باید عوض آن را بدهید و همچنین باید اجرت المثل استفاده از آن را هم در صورتى که اجرت داشته باشد به بیتالمال بپردازید.[i]
در سئوال و پاسخ های مربوط به استفاده از بیت المال در ساعت کاری به «مقدار متعارف نیاز» و «شرایط کاری بیان گر اذن» تاکید شده است، با توجه به برخی استفاده ها که از نظر عرفی خیلی غیر منطقی نیستند ولی از نظر وجدان محل سئوال هستند و با توجه به تفسیرهای متفاوت (مقدار متعارف و شرایط کاری) خواهشمند است درباره موارد، راهنمایی بفرمایید؟
ج: {به طور کلی} استفاده شخصی از امکانات دولتی و اموال عمومی باید طبق قوانین و مقررات مربوطه باشد و بر خلاف آن جایز نیست.[ii]
استفاده از بیت المال در صورتی که به آن آسیبی وارد نشود درست است یا خیر ؟
ج: اگر منظور این است که از وسایل اداری استفاده شود این کار در صورتی جایز است که مطابق مقررات باشد.[iii]
*استفاده از امکانات دولتی، بسیج و ... برای کارهای شخصی {نظیر تلفن و ...} بستگی به مقررات دارد.[iv]
استفاده شخصى از امکانات مدرسه، صرفاً براى امور تحصیلى، با اجازه مدیر آموزشگاه چه حکمى دارد؟ در صورت ضامن بودن آیا با پرداخت خسارت به بیت المال، رفع ضمان مى شود؟
ج: هرگاه مسئول مدرسه، طبق ضوابط اجازه دهد مانعى ندارد و همین اندازه که بگوید طبق ضوابط است کافى مى باشد.[v]
مثال از استفاده های غیر مجاز بیت المال
* بردن اموال بیت المال به منزل یا جای دیگر مثل خوابگاه جایز نیست.[vi]
* برداشتن از اموال بیت المال، حتی به قصد بازگرداندن آن ها جایز نیست.[vii]
* استفاده شخصی از تلفن دانشگاه، محل کار و ... اگر خلاف مقررات آن جا باشد، موجب ضمان است.[viii]
* درباره ماشین هایی که برای امور اداری در اختیار مدیران و مسولان است، جایز نیست مدیران و مسولان و سایر کارمندان تصرفات شخصی کنند. مگر آن که با اجازه قانونی نهاد مربوطه باشد.[ix]
مشاهده مى شود که برخى از دانشجویان و اساتید پزشکى از امکانات دولتى و بیت المال، مثلا فرم هاى بیمارستانى و کاغذهاى مکاتبه اى استفاده شخصى مى کنند در حالى که هزینه این وسایل یا از بیت المال تأمین مى شود یا به هزینه بیماران اضافه شده و از آنها اخذ مى گردد، آیا این کار جایز است؟
ج: جایز نیست، مگر به اجازه مسؤولان بیمارستان با در نظر گرفتن مصالح مجموعه. [x]
اگر کارمندى هر ماه در حدود سى یا چهل ساعت در اداره اضافه کارى نماید، آیا جایز است مسئول اداره براى تشویق کارمندان ساعات اضافه کارى آنان را دوبرابر حساب کند، مثلا هر ماه براى آنان صد و بیست ساعت محاسبه کند؟ و در صورتى که اشکال داشته باشد، اجرتى که براى اضافه کارىهاى قبلى گرفته شده چه حکمى دارد؟
ج: نوشتن گزارش هاى غیر واقعى و دریافت پول در برابر ساعات اضافهاى که کارى در آنها انجام نشده جایز نیست و واجب است پول هاى اضافهاى که کارمند مستحق دریافت آنها نبوده، بازگردانده شود، ولى اگر قانونى وجود داشته باشد که به مسئول اداره اجازه دهد تا ساعات اضافه کارى کارمندى را که اضافه کارى انجام داده، دو برابر نماید جایز است این کار را انجام دهد و در این صورت دریافت اجرت توسط کارمند طبق گزارشى که مسئول اداره از ساعات اضافه کارى او نوشته، جایز است.[xi]
استفاده از برق شهرى در هیأت هاى عزادارى، س: آیا مى‌توان از برق شهرى براى چراغانى کردن هیأت‌هایى که در ماه محرم برپا مى‌شود استفاده کرد؟
ج: اگر برخلاف مقررات باشد، اشکال دارد و موجب ضمان است.[xii]
*مقام معظم رهبری: «اگر از اموال بیتالمال استفاده غیر متعارف کرده باشید و یا بدون اذن کسى که حق اذن دارد، بیشتر از مقدار متعارف استفاده نمایید، ضامن آن هستید و باید عین آن را اگر موجود باشد به بیتالمال برگردانید و اگر تلف شده باشد، باید عوض آن را بدهید و همچنین باید اجرت المثل استفاده از آن را هم در صورتى که اجرت داشته باشد به بیتالمال بپردازید.»[xiii]
استفاده غیر مجاز از امکانات دولتى، س: برخى یگان‌هاى نظامى دولت به دلیل مشکلات مالى، هزینه آب بهاى مصرفى خود را به سازمان آب و فاضلاب نمى‌پردازند و حتى گاهی آب مصرفى بعضى از یگان‌ها به صورت غیرقانونى به شبکه آب متصل است. خواهشمند است بفرمایید آیا با این آب (که متعلق به دولت است و ما نیز جزئى از دولت محسوب مى‌گردیم و در جهت خدمت به مردم تلاش مى‌کنیم) مى‌توان وضو و غسل انجام داد یا باید تیمم کرد؟
ج: بر مسئولین یگان‌ها لازم است اجازه سازمان آب و فاضلاب را راجع به استفاده از آن آب تحصیل نمایند، ولى پرسنل اگر نمى‌توانند از آب دیگرى که مباح باشد استفاده نمایند مانع ندارد از آن آب براى وضو، و غسل و سایر تصرفات استفاده کنند.[xiv]
استفاده از تلفن ادارات و نهادها با پرداخت هزینه آن و یا استفاده از وسایل نقلیّه در ساعات غیر ادارى جهت انجام کارهاى شخصى از قبیل عیادت مریض و تشییع جنازه و یا سخنرانى در مجالس وعظ و سوگوارى، توسّط آقایان روحانیون محترم سیاسى عقیدتى (با این که روغن و بنزین و استهلاک اتومبیل را خودشان از جیب خود تأمین مى نمایند) چگونه است؟
ج: جایز نیست، مگر به اجازه مسؤلین ذى صلاح. [xv]
مبلغى معادل دو ماه حقوق ماهانه ام را بر اثر اشتباه از حسابدار دریافت کردم و مسئول مؤسسه را هم مطلع نمودم، ولى مبلغ اضافى را برنگرداندم و در حال حاضر حدود چهار سال از آن مىگذرد، با توجه به اینکه جزء بودجه مالى سالانه مؤسسات دولتى است، چگونه مىتوانم آن مبلغ را به حساب مؤسسه برگردانم؟
ج: اشتباه حسابدار مجوّز قانونى براى دریافت مبلغى بیشتر از مقدار مورد استحقاق نیست و واجب است مبلغ اضافى را به آن مؤسسه برگردانید هر چند جزء بودجه سال قبل آن باشد.[xvi]
استفاده از رانت اطلاعاتی در مناقصات و مزایده ها چگونه است؟
ج: استفاده از رانت اطلاعاتی بر خلاف مقررات عمومی، موجب ضمان بیت المال و سایر حقوق مردم می شود و حرام است. این رانت ها، مناقص ها و مزایده ها را به قراردادهای اختصاصی برخی شرکتهای دارای نفوذ و رابطه با دولت و اشخاص تبدیل می کند و موجب اکل مال به باطل، ضرار و فریب می شود.
اگر کارمندى هر ماه در حدود سى یا چهل ساعت در اداره اضافه کارى نماید، آیا جایز است مسئول اداره براى تشویق کارمندان ساعات اضافه کارى آنان را دوبرابر حساب کند، مثلا هر ماه براى آنان صد و بیست ساعت محاسبه کند؟ و در صورتى که اشکال داشته باشد، اجرتى که براى اضافه کارىهاى قبلى گرفته شده چه حکمى دارد؟
ج: نوشتن گزارش هاى غیر واقعى و دریافت پول در برابر ساعات اضافه اى که کارى در آن ها انجام نشده جایز نیست و واجب است پول هاى اضافهاى که کارمند مستحق دریافت آنها نبوده، بازگردانده شود، ولى اگر قانونى وجود داشته باشد که به مسئول اداره اجازه دهد تا ساعات اضافه کارى کارمندى را که اضافه کارى انجام داده، دو برابر نماید جایز است این کار را انجام دهد و در این صورت دریافت اجرت توسط کارمند طبق گزارشى که مسئول اداره از ساعات اضافه کارى او نوشته، جایز است.[xvii]
درباره انجام کارهای شخصی در مسیر ماموریت های اداری: اشتغال به انجام کارهاى شخصى در ساعات رسمى مقرر براى کار
احتیاج به اجازه مسئول بالاتر، که این حق را داشته باشد، دارد.[xviii]
لطفاً نظر مبارک را در موارد زیر بیان فرمایید: ادامه تحصیل مسؤلین دولتى با استفاده از وقت و وسیله ایاب و ذهاب دولتى از شهرستانى به شهرستان دیگر؟ پذیرایى از میهمانان دولتى یا غیر دولتى که از طرف مسؤول به قصد تفریح دعوت شده اند؟ استفاده نمودن از وسیله نقلیّه دولت به هنگام مرخّصى جهت مسافرت؟ پرداخت هزینه آب و برق و تلفن منزل شخصى و استفاده از وسایل خانگى موجود در اداره جهت منزل و هزینه تعمیر پس از استفاده آن؟ استفاده مسؤول از کارمندان بیکار به اسم کار اداره در امور شخصى خویش؟
ج: وسایل و سایر امکانات دولتى را نمى توان در مصارف شخصى صرف کرد، مگر این که مسؤولین مربوط طبق ضوابط و مقررات اجازه خاصى در مورد یا مواردى بدهند.[xix]
حکم جناب عالى در مورد کسانى که در انتخابات در راستاى شناساندن خود به مردم از امکانات بیت المال استفاده کرده اند، چیست؟
بیت المال مصارف خاصّى دارد، که باید در آن مصرف گردد.[xx]
مشاهده مى شود که برخى مدیران، مسولان ادارات و نهادهاى دولتى، بنا به مصالحى از امکانات دولتى استفاده شخصى مى کنند، یا برخى از امکانات را مثلا به عنوان تشویق در اختیار عدّه اى از کارمندان خاص قرار مى دهند. این عمل شرعاً چه حکمى دارد؟
ج: هرگونه تصرّفى در اموال بیت المال خارج از حدود مقرّرات حرام است.[xxi]
من شنیده ام که چون اتوبوس های شرکت واحد از بیت المال خریداری شده بنابراین اگر ما برای سوار شدن بلیط ندهیم هیچ اشکالی ندارد، آیا این مطلب صحیح است؟
ج: این مطلب صحیح نیست و بیت المال حساب و کتاب دارد. [xxii]
زندگى کردن در خانه کسى که به طور غیر قانونى از آب و برق شهرى استفاده مى‌کند چه حکمى دارد؟
ج: استفاده از آب و برق سازمان آب و شرکت برق بدون اجازه و نصب کنتور انشعاب از طرف سازمان هاى مربوطه حکم غصب را دارد که حرام و انجام اعمال عبادى با چنین آبى باطل است، مگر آنکه در گذشته خودش غاصب نبوده، و موضوعاً اطلاع از غصب نداشته است که در این صورت اعمال گذشته محکوم به صحّت است ولى ضامن هزینه آب و برق مصرفى است.[xxiii]
آیا مى‌توان از برق شهرى براى چراغانى کردن هیأت‌هایى که در ماه محرم برپا مى‌شود استفاده کرد؟
ج: اگر برخلاف مقررات باشد، اشکال دارد و موجب ضمان است.[xxiv]
من مبلغى را از دانشگاه جهت برپایى بازدید علمى دانشجویان از دانشگاه گرفتم و آن را صرف خرید غذا و تهیه ماشین بچه‌ها کردم و مقدارى پول و مواد غذایى اضافه مانده است. آیا مى‌توان این مقدار اضافى را در حالى که بنده تمام کارها و زحمات اردو را کشیده‌ام به عنوان حق‌الزحمه بدون اجازه آنها بردارم؟
ج: اگر از انجام امور مذکور قصد مجانیّت نکرده‌اید، دریافت هرگونه حق‌الزحمه‌اى باید با اجازه کسانى باشد که مبلغ را پرداخت کرده‌اند مگر آنکه اختیار تام به شما داده باشند.[xxv]
برخى یگان‌هاى نظامى دولت به دلیل مشکلات مالى، هزینه آب بهاى مصرفى خود را به سازمان آب و فاضلاب نمى‌پردازند و حتى گاهی آب مصرفى بعضى از یگان‌ها بصورت غیرقانونى به شبکه آب متصل است.
خواهشمند است بفرمایید آیا با این آب (که متعلق به دولت است و ما نیز جزئى از دولت محسوب مى‌گردیم و در جهت خدمت به مردم تلاش مى‌کنیم) مى‌توان وضو و غسل انجام داد یا باید تیمم کرد؟
ج: بر مسئولین یگان‌ها لازم است اجازه سازمان آب و فاضلاب را راجع به استفاده از آن آب تحصیل نمایند، ولى پرسنل اگر نمى‌توانند از آب دیگرى که مباح باشد استفاده نمایند مانع ندارد از آن آب براى وضو، و غسل و سایر تصرفات استفاده کنند.[xxvi]
بین اهالى منطقه ما مشهور است که پرداخت پول آب و برق به دولت غیراسلامى که سعى در آزار مردم مسلمان خود دارد واجب نیست، به خصوص اگر در رفتار با ملّت خود بین پیروان اهل بیت «علیهم السلام» و دیگران تبعیض قائل شود، آیا جایز است از پرداخت قبض آب و برق به این دولت خوددارى کنیم؟
ج: این کار جایز نیست، بلکه بر هر کسى که از آب و برق دولتى استفاده مى‌کند، پرداخت پول آن به دولت واجب است هر چند دولت غیر اسلامى باشد.[xxvii]
خانه اى را از فردى خریدم به این شرط که مالیات معامله خانه را نصف به نصف بپردازیم. فروشنده از من خواست که قیمت خانه را به مأمور مالیات کمتر از قیمت خرید بگویم تا مالیات کمترى پرداخت شود، آیا پرداخت مالیات مقدار تفاوت بین قیمت خانه و قیمتى که من به مأمور مالیات گفتهام، بر من واجب است؟
ج: پرداخت بقیه سهم خودتان از مالیاتِ مربوط به قیمت واقعى خانه بر شما واجب است.[xxviii]
اگر مالى حرام یا شبهه‌ناکى است ولى حق الناس نیست مى‌توان آن را خرج مواد غیر خوراکى و پوشاک کرد؟
ج: تصرف در مالِ حرام جایز نیست.[xxix]
انجام اعمالى که به نظر کارمند مخالف قانون هستند ولى مسئول بالاتر ادعا مى‌کند که اشکال ندارد و خواهان انجام آنهاست، چه حکمى دارد؟
ج:کسى حق عمل نکردن به قوانین و مقررات حاکم بر ادارههاى دولتى و عمل بر خلاف آنها را ندارد و هیچ مسئولى نمىتواند از کارمند تقاضاى انجام کارى خلاف قانون را بنماید و نظر مسئول اداره در این رابطه اثرى ندارد.[xxx]
آیا عدم رعایت مقررات شرکت هاى خارجى توسط شخصى که در آنجا کار مى‌کند و یا با آنان معامله انجام مىدهد، بخصوص اگر موجب سوءظن به اسلام و مسلمین شود، جایز است؟
ج: بر هر مکلّفى مراعات حقوق دیگران هر چند مربوط به غیر مسلمانان باشد واجب است.[xxxi]
استفاده غیر مجاز از اموال دولتى، استفاده از خانه‌هاى سازمانى دولتى براى کسانى که امکان مالى دارند یا خانه شخصى دارند از نظر شرعى چه حکمى دارد؟ و اگر به وسیله پارتى بازى و... به آن دست یابیم؛ خواندن نماز در آن اشکال دارد یا خیر؟
ج: اگر برخلاف مقررات است، جایز نیست و اگر از طریق نامشروع اشغال شده است، نماز در آن حکم غصب را دارد.[xxxii]
شایان ذکر است؛ در صورتی که فردی با سند سازی، ایجاد ارتباط با مسئولین و غیره بر خلاف قانون به منزل سازمانی تسلط یابد؛ در واقع حق اولویتی که مربوط به دیگران بوده، غصب نموده است، تمام تصرفات او در آن منزل حرام و نماز او باطل است.
*تکلیف شرعى در قبال مانده پول‌هاى دولتى، س: من مبلغى را از دانشگاه جهت برپایى بازدید علمى دانشجویان از دانشگاه گرفتم و آن را صرف خرید غذا و تهیه ماشین بچه‌ها کردم و مقدارى پول و مواد غذایى اضافه مانده است. آیا مى‌توان این مقدار اضافى را در حالى که بنده تمام کارها و زحمات اردو را کشیده‌ام به عنوان حق‌الزحمه بدون اجازه آنها بردارم؟
ج:اگر از انجام امور مذکور قصد مجانیّت نکرده‌اید، دریافت هرگونه حق‌الزحمه‌اى باید با اجازه کسانى باشد که مبلغ را پرداخت کرده‌اند مگر آنکه اختیار تام به شما داده باشند.[xxxiii]
* به کار گرفتن گماشته:
ابتدا به یک خاطره و سپس حکم شرعی آن توجه فرمایید: یکی از مسولین در سفری با شهید صیاد شیرازی در مهمان سرای لشگر نقل می کند: «صبح موقع رفتن، شهید صیاد متوجه شد کفش های او را واکس زدند، از سربازی که آن جا بود، پرسیدند: چه کسی واکس زده؟ پاسخ داد: من انجام دادم. پرسیدند: چرا واکس زدید؟ گفت: به من گفتند کفش مهمان ها را واکس بزنم. صیاد به او گفت: فرزندم تو هیچ وظیفه ای غیر از وظیفه سربازی (بیت المال) نداری، من باید خودم کفشم را واکس بزنم و تو هم کفش خودت را!»[xxxiv]
بنابراین افراد تحت امر، آدم های ضعیف یا درجه2 نیستند. هیچ کس در نظام اسلامی حق ندارد گماشته ای داشته باشد که کارهای شخصی او را انجام دهد. خدمات سرباز و سایر زیر دستان متعلق به همه مردم و بیت المال مسلمین است. ما هیچ وقت نمی توانیم از سرباز بخواهیم کفش ما را واکس بزند و یا از مامور خرید اداره بخواهیم آهن آلات خانه نیمه ساز ما را بخرد و یا برای کار شخصی ما اقدام کند. البته وقتی فرماندهی یا مدیریت، فردی را برای ماموریت به شهرستان یا خارج از کشور می فرستد یا آن که یکی از کارکنان مشکل قضایی پیدا می کند، دیگری بازنشسته می شود و نظایر آن، چارچوب قانونی وجود دارد و با عنوان خدمات رفاهی و غیره مسول رسیدگی به مسایل شخصی آن ها می شوند. رسیدگی به امور شخصی کارکنان طبق قانون عمومی جایز ولی به کار گرفتن گماشته حرام و ممنوع است.
آیا کارمند یا کارگر شرکت دولتی یا خصوصی که وظیفه اش در تامین نیازهای اداره یا شرکت، از مکان های فروش است؛ می تواند بر کسی که کالای مورد نیاز را می فروشد، شرط کند که درصدی از سود حاصل از خرید، از آن او باشد؟ آیا دریافت این سود برای او جایز است؟ درصورتی که مسئول مافوق چنین اجازه ای را بدهد، چه حکمی دارد؟
ج: این شرط از طرف کارمند صحیح نبوده و او نمی تواند سودی را به نفع خود شرط کرده، دریافت کند و مسئول بالاتر هم حق چنین شرطی را نداشته و اجازه او در این باره اثری ندارد.[xxxv]
(حساس تر و مهم تر از سئوال قبل) اموالى که بعضى از فروشندگان به مأموران خرید ادارات یا شرکتها بدون آن که آن ها را به قیمت تثبیت شده اضافه کنند، به خاطر برقرار کردن ارتباط مىپردازند، نسبت به فروشنده و نسبت به مأمور خرید چه حکمى دارند؟
ج: پرداخت این اموال توسط فروشنده به مأمور خرید جایز نیست و براى مأمور هم دریافت آنها جایز نیست و آنچه را که دریافت مى‌کند باید به اداره یا شرکتى که مأمور خریدِ آن است، تسلیم کند.[xxxvi]
اشتغال به امور دیگر در زمان کار و دیون ناشی از کم کاری در انجام وظیفه
آیا در محل کار و در ساعت کارى در زمانى که کار خاصى براى انجام دادن وجود ندارد مى‌توان به کارهاى دیگر پرداخت؟
ج: شخصى که موظّف است در وقت معیّنى کارى انجام دهد، حتى در وقت بیکارى هم نباید وقت خود را صَرف کارهایى که مربوط به آنجا نیست بکند، مگر با اذن مسئولى که شرعاً و قانوناً حق اذن دادن داشته باشد.[xxxvii]
آیا جایز است در ساعات ادارى که مراجعه کننده نداشته و بیکار مى باشیم از وقت خود جهت درس خواندن و کسب علم استفاده نماییم؟
ج: هرگاه هیچ وظیفه اى در آن ساعت ندارید، درس خواندن و مانند آن مانعى ندارد.[xxxviii]
اگر کارمند در محل کار خود در اداره، ساعات بیکارى زیادى داشته باشد و مجاز نباشد که در این ساعات در بخش هاى دیگر کار نماید، آیا جایز است در اوقات بیکارى کارهاى شخصى مربوط به خودش را انجام دهد؟
ج: اقدام به انجام کارهاى شخصى در اثناء کار در محل کار، تابع مقررات و اجازه قانونى مسئول مربوطه است.[xxxix]
اینجانب، مدتى با اطلاع مدیر مربوطه در محل کارم حضور نداشته‌ام. لیکن ایشان این مدت را براى بنده حضور ثبت کرده و در نتیجه حقوق پرداخت شده است. البته اینجانب در مبلغ مذکور تصرف نکرده‌ام و اکنون بر آن سال گذشته است. استدعا دارم در مورد چگونگى تصرف در مبلغ مذکور و پرداخت وجوهات آن، با توجه به اینکه بازگشت آن از نظر سیستم غیر ممکن است، راهنمایى نمایید.
ج: تابع مقررات قانونى اداره مربوطه است و در صورتى که مقررات اجازه تملّک آن مال را به شما داده باشد، جزو درآمد شما محسوب شده و سر سال خمسى اداى خمس آن واجب است.[xl]
من یکى از کارکنان نیروهاى مسلح هستم و به علت مشکلات شخصى نمى‌توانم خوب خدمت کنم وظیفه من چیست؟
ج: باید به اطلاع مسئول آن اداره برسانید و طبق مقررات عمل کنید.[xli]
در صورتى که کارفرما مبلغ حقوق کارگران را طورى در نظر گرفته باشد که خرج زندگى آنها را تأمین نکند و کارگران على‌‌رغم اینکه کارى ندارند اضافه‌کارى بمانند با توجه به این که در آن ساعات کارى انجام نمى‌دهند، آیا حقوق مربوط به اضافه‌کارى حلال است و مشکلى ندارد؟
ج: در مفروض سؤال اضافه‌کارى وجه شرعى ندارد و حقوق و مزدى که بابت آن دریافت مى‌شود اشکال دارد.[xlii]
کارمند جمهوری اسلامی؛ گاهی از محل خدمت، بدون اجازه آن سازمان برای تشیع جنازه یا مجلس ختم خارج می شود. حقوق او چه صورتی دارد؟
ج: اگر از وظیفه کوتاهی نموده، به مقداری که کوتاهی کرده مدیون است.[xliii]
برخی از کارمندان وظایف محوله خود را در ساعات اداری انجام نداده و بعد از ساعت اداری به آن می پردازند و در قبال آن حقوق دریافت می دارند. آیا این عمل جایز است؟
ج: جایز نیست.[xliv]
افرادی که به دلیل کفاف نکردن حقوق خود دو شغل دارند و هر یک از شغل ها باعث کم کاری در شغل دیگر می شود؛ آیا ضامن می باشند؟یا ضمان آن بر عهده دولت است که حقوق کمی پرداخت می نماید؟
ج: کسی که کم کار کرده ضامن است.[xlv]
آموزگاری پیمان بسته که در مقابل خدمت24 ساعت در هفته حقوق دریافت نماید. حال بعضی از ساعت ها کار شخصی انجام داده و دانش آموزان بدون معلم بوده اند، یا معلم دیگری جایش بوده؛ آیا حق استفاده از حقوق را دارد و اگر بگیرد جایز است یا خیر؟ و اگر چنان چه مریض شود یا آن ساعتی که می بایست کار موظف انجام دهد که در مقابل آن حقوق بگیرد، گرفتن آن مقدار پولی که در برابرش هیچ گونه کاری انجام نداده است، جایز و قابل تصرف است یا خیر؟
ج: تابع مقررات استخدامی است و اگر خلاف نموده استحقاق اجرت را ندارد.[xlvi]
تشکیلات برای رفاه پرسنل اقدام به راه اندازی آرایشگاه، خیاطی و فروشگاه در داخل اداره نموده است و فقط در ساعت اداری باز می باشند. آیا پرسنل حق دارند در ساعات یاد شده و بدون مرخصی ساعتی از این امکانات بهره گیری نمایند؟
ج: صرف وقت اداری برای انجام کار شخصی، بدون اخذ مرخصی ساعتی جایز نیست.[xlvii]
مثال از دیون ناشی از خسارت
چنانچه پرسنل بیمارستان یا دانشچویان، هنگام کار یا آموزش، باعث از بین رفتن یا ضرر به اموال بیمارستان شوند، آیا باید شخصا هزینه ان را پرداخت نمایند؟
ج: خسارت های سهوی هم باید پرداخت شود، مگر آن که متعارف آن سازمان، بر عدم ضمان در خسارت های سهوی باشد.[xlviii]
کسی که در شرکتی کار می کرده و مقداری کم کاری کرده، چند دفعه به صورت غیر مجاز به شهرستان و موبایل تماس گرفته و خسارت های دیگری نیز وارد کرده است، برای جبران خسارت، به کدام قیمت؛ روز خسارت و یا روز جبران، عمل نماید؟
ج: جانب احتیاط را مراعات نماید.[xlix]
*مقام معظم رهبری: «اگر از اموال بیتالمال استفاده غیر متعارف کرده باشید و یا بدون اذن کسى که حق اذن دارد، بیشتر از مقدار متعارف استفاده نمایید، ضامن آن هستید و باید عین آن را اگر موجود باشد به بیتالمال برگردانید و اگر تلف شده باشد، باید عوض آن را بدهید و همچنین باید اجرت المثل استفاده از آن را هم در صورتى که اجرت داشته باشد به بیتالمال بپردازید.»[l]
استفاده از اموال دولتی در قبال مزایای پرداخت نشده
اگر کسى مالى از بیت المال طلب داشته باشد و آن را ندهند، آیا مى تواند معادل طلبش از امکانات بیت المال، استفاده کند؟
ج: باید از حاکم شرع اجازه بگیرد.[li]
*
اگر شخصى مقدارى حقوق یا مزایاى خاصى که بطور قانونى به او اعطا شده از دولت طلب داشته باشد، ولى دلائل قانونى براى اثبات حق خود در اختیار نداشته باشد و یا قادر بر مطالبه آن نباشد، آیا جایز است به مقدار حق خود از اموال دولتى که در اختیار دارد به عنوان تقاص بردارد؟
ج: جایز نیست اموال دولتى را که به عنوان امانت در اختیار و تحت تصرف او هستند به قصد تقاص براى خود بردارد، در نتیجه اگر مال یا حقّى از دولت طلب دارد و مىخواهد آن را بگیرد براى اثبات و مطالبه آن باید از راههاى قانونى اقدام نماید.[lii]
جبران دیون و احکام آن
*
چندین سال است که مقدارى از اموال مربوط به بیت المال نزد من است و اکنون مى خواهم خود را برئ الذمه نمایم، وظیفه من چیست؟
ج: اگر آنچه که از اموال بیتالمال نزد شماست، از اموال دولتى مختص به اداره خاصى از ادارههاى دولتى باشد باید در صورت امکان به همان اداره برگردانید والاّ باید به خزانه عمومى دولت تحویل بدهید.[liii]
*
کسی که نمداند چقدر «حق الناس» و «حق الله» بدهکار است چه باید بکند؟
ج: به مقدار یقینی، آن را باید ادا کند و در مقدار زاید هم خوب است (اداد کند.)[liv]
مبلغ مشخصی را بدهکارم، ولی مالک آن را اعم از بیت المال یا اشخاص روشن نیست، چه باید انجام بدهم؟
ج: ظاهرا می توانید (به عنوان رد مظالم) به مستحقین از اهل ایمان پرداخت نمایید.[lv]
مال حرامی که مقدار آن را نمی دانم و صاحب آن را نمی شناسم (یا به او و خانواده اش دسترسی ندارم) چه باید انجام دهم؟
ج: اگر یقین به وجود مال حرام در اموالش دارد، ولی مقدار دقیق آن را نمی داند و صاحب آن را نمی شناسد، راه حل کردن این است که خمس اموال را بپردازد، ولی اگر شک در مخلوط شدن مال حرام با اموال خود داشته باشد، چیزی بر عهده او نیست.[lvi]
اموال بیت المال چگونه باید تقسیم شود؟
سؤالی در مورد کار دولت مبنی بر پرداخت متفاوت یارانه بر اساس میزان درآمد افراد با توجه به ماجرای امام علی(ع) و برادرشان که سهم بیشتری از بیت المال می خواست ........ پرسیدم که جواب حضرت عالی این بود (ظاهرا منظورشان این است که آنها که درآمد کمتری دارند یارانه بیشتری بگیرند.) آیا امام علی(ع) از فقر برادر خویش و ثروت خاندان ابوسفیان آگاه نبود که جواب برادر خویش را چنین دادند؟ آیا این تقسیم نابرابرانه بیت المال (به گفته عملی امام علی(ع) پاداشی جز آتش دوزخ دارد؟ حال از حضرت عالی تقاضا دارم جوابی واضح به این سؤال من بدهید ؟ اگر عمل امام علی(ع) در تقسیم بیت المال درست بوده (که شکی بر آن نیست) آیا نباید دولت را در این تصمیم راهنمایی کنید؟ (تا آنان نیز به مساوات توزیع کنند؟)
ج: بعضی از اموال بیت المال مانند خراج زمین های خراجیه که در آن زمان بسیار بوده لازم است به طور مساوی تقسیم شود زیرا هم مسلمین به طور مساوی مالک آن هستند ولی بقیه اموال بیت المال چنین نیست.[lvii]
بیت المال مرجعی برای کمک به فقرا
نظر به این که متدیّنین اهل پرداخت خمس و زکات هستند، و بر انجام این وظیفه افتخار دارند. اگر بر حسب اتّفاق کسى از آن ها فقیر و نیازمند شد، آیا براى آن ها در شرع مقدّس نهادى منظور شده که به آن مراجعه کند؟ تا هم محلّ رفع نیاز محتاجین باشد، و هم متدیّنین بدانند اگر امروز از روى اخلاص و قصد قربت خمس پرداخت مى کنند، روزى هم به آنها کمک مى شود؟
ج: البتّه بیت المال (با اجازه حاکم شرع) مرجعى براى این کار است.[lviii]
مسئولیت در قبال کارهای دیگران
اینجانب مشغول خدمت مقدس سربازی در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی می باشم. در این ارتباط یک اتومبیل پیکان در اختیار من قرار داده شده تا به امور رانندگی یکی از مسئولین سپاه بپردازم. ایشان در خارج از وقت اداری از من و اتومبیلی که ذکر شد، در امور شخصی خود استفاده می کند. هنگامی که از علت این کار سوال نمودم، پاسخ دادند: بعضی از مسئولین سپاه به دلیل موقعیت کاری که دارند، مجاز به این کار می باشند. تکلیف بنده در این رابطه چیست؟
ج: در صورتى که ایشان اظهار مى دارد که مجاز به این کار مى باشد، براى شما اشکالى ندارد.[lix]
[i] - سایت معظم له khamenei.ir، کتاب استفتائات، س 1956
[ii] - سئوال کتبی از مقام معظم رهبری؛ شماره 017843 مورخ 30/2/1387
[iii] - سایت آیت ا... العظمی مکارم شیرازی www.makaremshirazi.org
[iv] - آیت الله بهجت(ره)؛ استفتائات، ج4، س5698
[v] - پایگاه اینترنتی آیت ا... العظمی مکارم شیرازی www.makaremshirazi.org
[vi] –آیت الله بهجت(ره)؛ استفتائات، ج4، س5839
[vii] – آیت الله بهجت(ره)؛ استفتائات، جگ4، س5821
[viii] –آیت الله بهجت(ره)؛ استفتائات، ج4 ، س 5820 و 5825
[ix] - مقام معظم رهبری، استفتائات، س۱۹۶۵
[x] - پایگاه اینترنتی آیت ا... العظمی مکارم شیرازی www.makaremshirazi.org
[xi] - استفتائات مقام معظم رهبری، س 1976
[xii] -استفتا از مقام معظم رهبری، www.leader.ir
[xiii] - سایت معظم له khamenei.ir، کتاب استفتائات، س 1956
[xiv] - استفتا از مقام معظم رهبری، www.leader.ir
[xv] - پایگاه اینترنتی آیت ا... العظمی مکارم شیرازی www.makaremshirazi.org
[xvi] - مقام معظم رهبری، استفتائات، س 1958
[xvii] - مقام معظم رهبری، استفتائات، س 1976
[xviii] - مقام معظم رهبری، استفتائات، س 1974
[xix] - پایگاه اینترنتی آیت ا... العظمی مکارم شیرازی www.makaremshirazi.org
[xx] - پایگاه اینترنتی آیت ا... العظمی مکارم شیرازیwww.makaremshirazi.org
[xxi] - پایگاه اینترنتی آیت ا... العظمی مکارم شیرازیwww.makaremshirazi.org
[xxii] - پایگاه اینترنتی آیت ا... العظمی مکارم شیرازی www.makaremshirazi.org
[xxiii] - پایگاه اینترنتی مقام معظم رهبری www.leader.ir/tree.
[xxiv] - پایگاه اینترنتی مقام معظم رهبری www.leader.ir/tree.
[xxv] - پایگاه اینترنتی مقام معظم رهبری www.leader.ir/tree
[xxvi] - پایگاه اینترنتی مقام معظم رهبری www.leader.ir/tree.
[xxvii] - استفتائات مقام معظم رهبری، س 1993
[xxviii] - استفتائات مقام معظم رهبری، س 1992
[xxix] - پایگاه اینترنتی مقام معظم رهبری www.leader.ir/tree.
[xxx] - مقام معظم رهبری، استفتائات، س 1985
[xxxi] - استفتائات مقام معظم رهبری، س 1989.
[xxxii] - پایگاه اینترنتی مقام معظم رهبری www.leader.ir/tree
[xxxiii] - پایگاه اینترنتی مقام معظم رهبری www.leader.ir/tree
[xxxiv] -حجت الاسلام سعیدی: نماینده مقام معظم رهبری در سپاه، جزوه درس سازمان شناسی نیروهای مسلح
[xxxv] - مقام معظم رهبری، استفتائات، س1256
[xxxvi] - مقام معظم رهبری، استفتائات، س 1251
[xxxvii] - پایگاه اینترنتی مقام معظم رهبری www.leader.ir/tree.
[xxxviii] - پایگاه اینترنتی آیت ا... العظمی مکارم شیرازی www.makaremshirazi.org
[xxxix] - مقام معظم رهبری، استفتائات، س 1972
[xl] - پایگاه اینترنتی مقام معظم رهبری www.leader.ir/tree
[xli] - پایگاه اینترنتی مقام معظم رهبری www.leader.ir/tree.
[xlii] - پایگاه اینترنتی مقام معظم رهبری www.leader.ir/tree.
[xliii] - مقام معظم رهبری؛ استفتائات دو جلدی، ج2، ص50، س137
[xliv] - آیت الله بهجت؛ استفتائات، ج3، س4366
[xlv] - آیت الله بهجت؛ استفتائات، ج4، س5794
[xlvi] - مقام معظم رهبری؛ استفتائات دو جلدی، ج2، ص217، س55
[xlvii] - مقام معظم رهبری؛ استفتائات دو جلدی، ج2، ص217، س55
[xlviii] -آیت ا... بهجت(ره): استفتائات، ج۳، س۵۶۸۹
[xlix] - آیت ا... بهجت(ره): استفتائات، ج۴، س۵۶۸۸
[l] - سایت معظم له khamenei.ir، کتاب استفتائات، س 1956
[li] - پایگاه اینترنتی آیت ا... العظمی مکارم شیرازی www.makaremshirazi.org
[lii] - مقام معظم رهبری، استفتائات، س 1967
[liii] - مقام معظم رهبری، استفتائات، س 1955
[liv] - آیت ا... بهجت(ره): استفتائات، ج۴، س۵۶۷۹
[lv] - آیت ا... بهجت(ره): استفتائات، ج۴، س۵۷۰۷
[lvi] -مقام معظم رهبری، استفتائات، س ۸۹۴
[lvii] - پایگاه اینترنتی آیت ا... العظمی مکارم شیرازی www.makaremshirazi.org
[lviii] - پایگاه اینترنتی آیت ا... العظمی مکارم شیرازی www.makaremshirazi.org
[lix] - پایگاه اینترنتی آیت ا... العظمی مکارم شیرازی www.makaremshirazi.org
